نرم افزار لاتکس ( LaTeX ) چیست؟

تاریخچه مختصری از صنعت چاپ و حروفچینی

چاپ و حروفچینی، یک کتاب با نسخه برداری به طور دستی پدید می‌آمد و انتشار می‌یافت. کار نسخه برداری از یک کتاب، کاری سخت و دشوار بود.

ماه‌ها و حتی سال‌ها طول می‌کشید و به افراد زیادی برای این کار نیاز بود، به طوری که فراهم کردن چند جلد کتاب و پدید آوردن یک کتابخانه، کاری شگفت آور و تحسین برانگیز می‌نمود. این وضعیت تا اختراع گوتنبرگ، در سال ۱۴۴۰ میلادی، ادامه داشت. 

تکامل در صنعت چاپ و حروفچینی را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد. در اینجا به ذکر نام دوره‌ها بسنده می‌کنیم وفقط در مورد دوره آخر توضیح مختصری ارائه می‌کنیم.

• دوره گوتنبرگ، شروع ١۴۵٠ میلادی
• دوره انقلاب صنعتی، شروع ١٨٧٠ میلادی
• دوره چاپ به کمک عکس برداری، شروع ١٩۶٠ میلادی
• دوره حروفچینی رایانه ای، شروع۱۹۷۰ میلادی

در دهه ١٩٧٠ میلادی حروفچینی بر اساس سامانه‌های رایانه ای ظاهر گشت. در ابتدا بهره گیری از این روش بسیار گران بود، به طوری که میلیون‌ها دلار هزینه داشت و بنابراین به سختی از آن استفاده می‌شد.

در اواخر دهه ١٩٨٠ میلادی مجله Time با همکاری دو برنامه نویس، نرم افزاری با عنوان QuarkXpress طراحی کرد که برای حروفچینی در رایانه های رومیزی Macintash استفاده می‌شد.

کاری که با چاقو وفیلم عکاسی و روش‌های قدیمی، روزها به درازا می‌کشید، اکنون به کمک رایانه در چند ثانیه قابل انجام بود.

لاتکس (LaTeX) چیست؟

در حدود سی سال پیش، حروفچینی نوشته هایی که در بردارنده فرمول‌ها و علائم ریاضی بود، کاری سخت و حتی غیر ممکن بود. ابتدا دست نوشته‌ها به وسیله ی یک ماشین حروفچینی، آماده می‌شد و سپس فرمول ها و علائم ریاضی، با صرف وقت و زمان زیاد، به طور دستی، درون متن گنجانده می‌شد و حاصل کار به چاپخانه ارسال می‌گشت.

قبل از چاپ نهایی، کتاب حروفچینی شده در اختیار نویسنده قرار میگرفت، و نویسنده برای رفع اشکالات احتمالی، آن را بررسی می‌کرد و در صورت لزوم نکاتی در حاشیه ها می نوشت و آن را جهت اصلاح برای ناشرمی فرستاد.

هیچ گونه ارتباطی بین نویسنده و مسئول حروفچینی وجود نداشت. در آن هنگام حروفچینی متون ریاضی، گاهی، به عنوان یک جریمه، برای کارکنان چاپخانه به حساب می آمد.

در مدت زمانی که شخص یک از صفحه از متن ریاضی را حروفچینی می کرد، همکار وی می توانست بیش از ده صفحه از متن معمولی را حروفچینی کند. به علاوه از آنجا که ریاضی دانان افرادی دقیق هستند، نوشته‌های حروفچینی شده تا چند بار، برای انجام اصلاحات، بین نویسنده و حروفچین، در رفت و برگشت بود.

  تا اینکه TEX در سال ١٩٨٢ میلادی، توسط دونالد کنوث از دانشگاه استنفورد منتشر شد و پس از آن در سال ١٩٨٩بهبود یافت. به گونه ای که از کاراکترهای ٨ بیتی و متن های چند زبانه پشتیبانی کند.

خیلی زود، TEX در مجامع علمی و بین هزاران نفر از دانشمندان و پژوهشگران رشته های مختلف علمی رواج پیدا کرد، زیرا به وسیله‌ی آن می توان هر نوع نوشته را در قالب‌های گوناگون همچون شعر، نامه، مقاله، کتاب و به طورکلی هر قالبی که توسط نویسنده تعیین شود، به طور زیبا و ماهرانه، و با کیفیت عالی حروفچینی کرد.

  در حال حاضر TEX به عنوان استانداردی برای حروفچینی متن های علمی به صورت گسترده، به کارمی رود. کارآمدی TEX ،زمانی بیشتر خودنمایی می‌کند که متن مورد نظر دارای فرمول های ریاضی فراوان و پیچیده است.

    با فراگیری قوائد فرمول نویسی می توان هر عبارت ریاضی پیچیده را به آسانی و به زیبایی حروفچینی کرد.
TEX از توانایی حمل پذیری بالایی برخوردار است، به این معنی که TEX بر گستره ی پهناوری از سامانه‌های رایانه ای قابل اجرا است و رفتار آن و نتیجه کار، در همه این سامانه ها یکسان است.

این واقعیتی است که در ارتباطات علمی و فناوری بسیار اهمیت دارد. به علاوه TEX یک زبان برنامه نویسی هم هست و با فراگیری این زبان می توان به توسعه و پیشرفت آن کمک کرد.

حدود یک دهه پس از انتشار TEX ،کنوث به طور رسمی اعلام کرد که TEXبه سطح پایدار رسیده است و بیش از این تغییر نخواهد کرد. هر چند هنوز هم کنوث اشتباهات احتمالی موجود در TEXرا اصلاح می‌کند اما احتمال یافتن یک اشتباه در TEX تقریبا صفر است.

TEX چیست؟

 در سال‌های آغازین دهه‌ی ١٩٨٠ میلادی، لزی لمپارت  شروع به کار روی LATEX کرد. لاتکس (LATEX) یک سامانه آماده سازی وحروفچینی نوشتار بر پایه ی TEX است واز TEX به عنوان موتور حروفچین استفاده می‌کند.

در واقع لاتکس (LATEX) گردایه ای بزرگ از صورت‌های توسعه یافته‌ی TEX است به گونه ای که امکاناتی دراختیار کاربر قرار می‌دهد که وی بتواند، به آسانی، از توانایی‌های TEX بهره مند شود بدون آن‌که نیاز به فرمان های سطح پایین باشد.

فرمان‌های سطح بالای لاتکس (LATEX) به کاربر امکان می‌دهد، به آسانی، بسیاری ازانواع گوناگون نوشته ها را حروفچینی کند. به عنوان نمونه، برخی از این امکانات که لاتکس (LATEX)  با کمک برنامه های جانبی، در اختیار کاربر می‌گذارد و TEX فاقد آن است عبارت است از: جایگذاری تصاویر ،ایجاد کتابنامه، ایجاد نمایه، ایجاد فهرست مطالب، سامانه ارجاع متقابل و… کاربرهنگام کار با LATEX ، به جای پرداختن به جزئیات مربوط به قالب ظاهری نوشتار، روی ساختار منطقی آن متمرکز می‌شود.

  مؤلف، طراح کتاب و حروفچین معمولا، درفرایند انتشار یک کتاب ابتدا نویسنده نوشته‌های خود را تحویل مؤسسه منتشر کننده می‌دهد و سپس طراح کتاب در این مؤسسه تصمیم می‌گیرد چگونه نوشته‌ی مورد نظر حروفچینی و صفحه آرایی شود؛ چگونه عرض ستونها، اندازه ی حاشیه ها، فضای خالی قبل و بعد از سربرگها، نوع قلم وخصوصیاتی مانند آن، انتخاب گردد.

طراح کتاب جزئیات و اطلاعات کافی را در اختیار مسئول حروفچینی قرار می‌دهد و حروفچین، بر اساس اطلاعات داده شده کتاب را حروفچینی می‌کند. درواقع لاتکس (LATEX) نقش طراح کتاب را ایفا می‌کند و از TEX به عنوان مسئول حروفچینی استفاده می‌کند. اما در هر صورت LATEX یک برنامه رایانه ای است و نیاز به راهنمایی و اطلاعات بیشتر دارد.

لازم است نویسنده این اطلاعات را با استفاده از فرامین ویژه ای که در این مقاله و کتب مختلف در این زمینه، فراگیری می‌شود به LATEX اعلان کند.

جهت دانلود کتاب راهنمای جامع لاتکس ( latex ) روی لینک زیر کلیک نمایید.